تاثیرات خواب و بیداری و تطورات مزاج و نبض در آن از دیدگاه ابوعلی سینا

سابقه و هدف: خواب یکی از نعمت­های خداوند است که تقریباً یک سوم عمر انسان را در بر می­گیرد. انسان و همه موجودات زنده برای تجدید قوا و به دست آوردن نیروی لازم برای ادامه کار و فعالیّت احتیاج به استراحت دارند. خواب استراحتی الزامی است که خود به سراغ انسان می­آید و او را وادار می­سازد که تمام فعالیّت­های جسمانی و بخش مهمی از فعالیّت­های فکری و ذهنی خود را تعطیل کند و تنها دستگاه­هایی از بدن که برای ادامه حیات لازم است به کار خود ادامه دهند، به فعالیّت مشغول­اند، آن هم بسیار آرام و آهسته. در مقابل هم بیداری برای بدن لازم و ضروی است و اثرات خاص خود را دارد. شیخ در قانون خواب را به « بازگشت روان به منشأ و از کار افتادن ابزار حرکت و حس» تعریف کرده است. وی معتقد است که خواب با تعطیل شدن قوای ظاهری، و از طریق قوای باطنی به وقوع می پیوندد.بر عکس بیداری حالتی است که نفس در آن مشغول به حواس و قوای تحریکی بوده و آن ها را به کار می بندد. مواد و روش‌ها: گرچه به ظاهر پیرامون مساله خواب در علوم مختلف تحقیقاتی صورت گرفته است. لیکن باید از این نکته غافل نمانیم که در باب تاثیر خواب و بیداری بر جسم و روح و نیز کیفیت مزاج و نبض در آنها به طور سیستماتیک تحقیقی جامع صورت نگرفته است لذا ما در این نوشتار برآنیم تا با استفاده از مطالعه کتب و آثار حکما از جمله ابن سینا و شارحان وی این مساله را موردبحث و بررسی قرار دهیم. یافته‌ها: از دیدگاه شیخ الرئیس، خواب و بیداری بر جسم  و حتی بر روح و روان آدمی تاثیر گذارند.من با ب مثال وی در رابطه با تأثیر خواب بر مغزمعتقد است که وقتی انسان می خوابد یا وقتی به سبات یعنی خواب سنگین مبتلا می شود، قبل از هر چیز چشم و گوش از کار باز می مانند. پس باید منبع خواب یا سبات قسمت جلو مغز باشد.هم چنین معتقد است که خواب، باعث استراحت اعضا و جوارح، ایجادرطوبت مجاری نفسانی می شود. در مقابل حالت بیداری ملایم باعث فعالیت حس ها می شود و انرژی می آورد و بدن را از فساد دور می کند. بیداری باعث زیادی اشتها، دفع مواد زائد از بدن و کاهش هضم می شود. (لازم به ذکر است که خواب طولانی و بیداری طولانی برعمکرد بدن و نفس تاثیرگذارند و صدمات فراونی به دنبال دارند.) بوعلی بر این باور است که جریان خواب و بیداری در افراد مختلف با توجه به مزاج و طبیعتشان متفاوت خواهد بود؛ چنانچه تصریح می کند افرادی که زیاد می خوابند و یا حتی خوابهای پریشان می بینند این امر، دلیل بر رطوبت و تر مزاجی آنهاست. از آنجا که بوعلی طبیب برجسته ای بوده و در هر مساله ای تک بعدی ننگریسته است و به تمام ابعاد وجودی انسان نظر داشته است حال در مساله خواب و بیداری هم از نبض، به عنوان آوند روح و چگونگی زنش آن در حالت خواب و بیداری  غافل نبوده و به نحوی ظریفانه به این مطلب پرداخته است.مثلا کیفیت زنش نبض را در حالت خواب طبیعی خرد و ضعیف دانسته است. نتیجه‌گیری: از دید ابن سینا خواب و بیداری به عنوان امر روحی- جسمی بر بدن و مزاج آن و حالات نفسانی موثرند و در این راستا باید به مزاج افراد و نیز کیفیت زنش نبض در این حالات توجه داشت که در هر یک از حالات مزاج و نبض، متفاوت خواهد بود. کلیدواژه‌ها: خواب، بیداری،مزاج، نبض، ابن سینا.